tok99toto klik88 slot zeus https://link.space/@tok99toto slot thailand slot gacor slot gacor pg ladangtoto ladangtoto link alternatif ok88 deposit dana https://ladangtoto.bintangara.tabalongkab.go.id/ klik88 link gacor88 slot88 ox cara login ladangtoto terbaru ladangtoto rtp maxwin https://ladangtoto.nbagroup.co.id/ https://dewaslot.nbagroup.co.id/ k86toto login https://isea.or.id/ https://ftp.whitefoxboutique.com/ slot joker123 server thailand link alternatif indoslot ladangtoto terbaru akun pro thailand klik88 rtp maxwin https://callaloocay.com/ https://slot-thailand.telusur.co.id/ slot thailand 66kbet slot gacor mahjong slot gacor mahjong ladangtoto ying77 maxwin link ladangtoto login slot x500 gacor hari ini link masuk 66kbet link masuk klik88 link masuk ying77 link situs ladangtoto gacor88 link 66kbet gacor88 server thailand super gacor login ladangtoto situs togel ladangtoto link alternatif ladangtoto situs ladangtoto2 66kbet game terpopuler Gacor88 Dapat Akun Jp ying77 game terpopuler mahjong ways terbaru ying77 server thailand 66kbet deposit 5k slot thailand sbobet 2023 slot joker123 2023 slot mahjong ways 2023 ladangtoto terbaru dan terpopuler sv388 sabung ayam digmaan 2023 ok88 terbaik ladangtoto togel 2023 joker123 login slot 777 gacor maxwin pg soft login ladangtoto slot gacor link alternatif ok88slot slot77 login link ok88slot mahjong ways ladangtoto login alternatif 66kbet login alternatif ying77 login alternatif 888slot login alternatif gb777 login alternatif gacor88 rtp gacor slot server kamboja nolimit city slot deposit bsi slot mahjong pg slot slot depo 10k slot depo 10k slot gopay server thailand super gacor slot ovo https://unexgolf.com/ slot kakek zeus slot deposit pulsa slot dana Link Ladangtoto Terbaru slot neobank slot depo 5k slot jepang slot cq0 slot maxwin https://starlight-princess.rumahsakitakgani.co.id/ http://sweet-bonanza.rumahsakitakgani.co.id/ ladangtoto official gacor88 official site https://grupoeditorialmx.com/ Situs Resmi Products Gacor88 ladangtoto maxwin link login slot ladangtoto link togel ladangtoto ladangtoto server thailand ladangtoto togel bet 100 daftar togel ladangtoto togel ladangtoto terbaik rtp area178 https://joker123.abhatigroup.com/ https://pg-slot.abhatigroup.com/ RajaJp Official https://raja88.abhatigroup.com/ https://ladangtoto.alfabeauty.co.id/ https://66kbet.abhatigroup.com/ https://habanero.alfabeauty.co.id/ https://spadegaming.alfabeauty.co.id/ ying77 terbaik tok99toto link https://activemovement.id/wordpress/ https://66kbet.alfabeauty.co.id/ https://ladangtoto.grandsukatani.co.id/ klikslot88 one8slot gacor klikslot88 maxwin https://pg-soft.telusur.co.id/ ladangtoto terpercaya https://ladangtoto.pt-kcb.co.id/ https://ok88.sasakala.id https://kinokuniya.co.id/modules/ladangtoto/ https://ladangtoto.sasakala.id/ https://ok88.rumahsakitakgani.co.id/ https://gacor88.pt-kcb.co.id/ https://ladangtoto.pt-kcb.co.id/ https://raja88jp.abhatiland.com/ https://ftp.wanderbeauty.com/ https://ftp.luvmehair.com/ klik88slot super gacor ladangtoto2 daftar https://ladangtoto.banknusumma.co.id/ https://ladangtoto.eracakrawalaindonesia.co.id/ https://ladangtoto.wisatamedis.id/ https://pdd.angkolasangkunur.tapselkab.go.id/ https://pdd.angkolasangkunur.tapselkab.go.id/depo10k/ https://pdd.angkolasangkunur.tapselkab.go.id/depo5k/ https://css.angkolasangkunur.tapselkab.go.id/ https://visi.angkolasangkunur.tapselkab.go.id/ https://aptr.angkolasangkunur.tapselkab.go.id/ https://jbpe.angkolasangkunur.tapselkab.go.id/ https://slot-olympus.uptkukm.id/ https://slot-mahjong.uptkukm.id/ https://slot-zeus.uptkukm.id/ https://slot-thailand.uptkukm.id/ https://data-macau.uptkukm.id/ https://slot-joker.uptkukm.id/ https://data-sdy.uptkukm.id/ https://data-hk.uptkukm.id/ https://pgpaud.fkip.untad.ac.id/sthai/ https://66kbet.rumahjurnal.or.id/ https://888slot.rumahjurnal.or.id/ https://data-hk.rumahjurnal.or.id/ https://data-sdy.rumahjurnal.or.id/ https://data-macau.rumahjurnal.or.id/ https://slot-idn.rumahjurnal.or.id/ https://ladangtoto.rumahjurnal.or.id/ https://thewatchmakerproject.com/ koolmotor slot777 super gacor maxwin malam ini https://perpustakaan.umk.ac.id/shop/zeus-maxwin/ https://perpustakaan.umk.ac.id/shop/server-thailand/ https://ladangtoto.triomotor.co.id/ https://gb777.gkindonesia.id/ https://k86sport.gkindonesia.id/ https://klik88slot.gkindonesia.id/ https://ying77.gkindonesia.id/ https://888slot.gkindonesia.id/ https://66kbet.gkindonesia.id/ https://tok99toto.gkindonesia.id/ https://ladangtoto.gkindonesia.id/ https://icon-eltl.unila.ac.id/slot77/ https://icon-eltl.unila.ac.id/server-thailand/ klik88 situs slot thailand https://mahjong-ways.maimonides.edu/ https://stikesnhm.ac.id/s-depo5k/ https://stikesnhm.ac.id/s-depo10k/ https://stikesnhm.ac.id/ladang-toto/ https://stikesnhm.ac.id/mahjong-ways/ https://stikesnhm.ac.id/pg-soft/ https://stikesnhm.ac.id/s-idn/ https://stikesnhm.ac.id/s-mania/ https://stikesnhm.ac.id/s-pulsa/ https://stikesnhm.ac.id/s-qris/ https://stikesnhm.ac.id/s-thai/ https://stikesnhm.ac.id/s-tujuh/ https://stikesnhm.ac.id/s-zeus/ https://stikesnhm.ac.id/starlight-princess/ https://stikesnhm.ac.id/bola-sbo/ https://stikesnhm.ac.id/adu-ayam-sv388/ https://stikesnhm.ac.id/data-macau/ https://stikesnhm.ac.id/s-bsi/ https://stikesnhm.ac.id/s-gopay/ https://stikesnhm.ac.id/s-ovo/ https://stikesnhm.ac.id/s-hoki/ https://stikesnhm.ac.id/spaceman/ https://stikesnhm.ac.id/s-kamboja/ https://stikesnhm.ac.id/server-hongkong/ https://stikesnhm.ac.id/jp-max/ https://stikesnhm.ac.id/bandar-toto/ data hk data sgp data sdy togel deposit pulsa https://mannawasalwa.ac.id/3/ladang-toto/ https://mannawasalwa.ac.id/3/s-mania/ https://bintangara.tabalongkab.go.id/public/klik88/ https://klik88.bintangara.tabalongkab.go.id/ https://slot-bca.mtsmaarifwates.sch.id/ https://daaragon2.infprojects.fhsu.edu/ https://ladangtoto.sakt1.co.id/ https://sister.unmuhbandung.ac.id/mahjong-ways/ http://slot77.aliem.id/ https://joker123.rumahjurnal.or.id/ https://situs-gacor.pa-paniai.go.id/ https://manyao.djmusicvibration.com.in/ https://data-sdy.mtsmaarifwates.sch.id/ slot server thailand super gacor slot mahjong ways dari slot pg soft slot777 slot zeus olympus slot88 gacor88 https://ladangtoto.dk3b.or.id/ slot thailand super gacor https://grandarkenso.com/ https://aleale.al-ala.edu.pk/ wajik777 https://palopo.pn-sengkang.go.id/ slot zeus olympus maxwin https://joker123.pn-sengkang.go.id/ Link Slot Thailand Daftar Sekarang slot88 situs slot gacor server thailand malam ini https://tok99toto.deslaw.edu.in/ https://pa-blambanganumpu.go.id/s-thai/ https://pa-blambanganumpu.go.id/ladang-toto/ https://pa-blambanganumpu.go.id/pg-soft/ https://pa-blambanganumpu.go.id/s-zeus/ https://pa-blambanganumpu.go.id/s-incess/ https://pa-blambanganumpu.go.id/se-tujuh/ Slot777 Deposit Pulsa https://heinze22.soisweb.uwm.edu/ https://cmdeming.soisweb.uwm.edu/ https://ohko.pn-baturaja.go.id/ https://tok99toto.kdsa.co.id/ https://klik88.kdsa.co.id/ https://pg-slot.redang.desa.id/ https://sipedas.solokkab.go.id/template/thailand/ slot gacor malam ini slot thailand no 1 https://cks.pa-tenggarong.go.id/slot-zeus/ https://ww.pn-jayapura.go.id/ mawartoto oten slot88 slot server thailand https://dinsos.pulangpisaukab.go.id/wp-includes/assets/server-thailand/ https://rik.ui.ac.id/wp-content/plugins/wp-performance/includes/server-thailand/ https://sipedas.solokkab.go.id/template/thailand/ https://www.inet.net.id/ https://cbs.pn-tobelo.go.id/ https://ptsp.lampungutarakab.go.id/wp-performance/server-thailand/ https://pa-paniai.go.id/wp-content/cache/ladanganja/ https://pa-paniai.go.id/wp-content/cache/s-thai/ https://pa-paniai.go.id/wp-content/cache/s-qris/ https://pa-paniai.go.id/wp-content/cache/s-pulsa/ https://pa-paniai.go.id/wp-content/cache/s-mania/ https://pa-paniai.go.id/wp-content/cache/mahjong-ways/ https://pa-paniai.go.id/wp-content/cache/pg-soft/ Gacor88 Situs Toto Slot Gacor 2024 https://kotasemarang.pramukajateng.or.id/system/libraries/Cache/ladanganja/ https://kotasemarang.pramukajateng.or.id/system/libraries/Cache/zeusgacor/ https://kotasemarang.pramukajateng.or.id/system/libraries/Cache/mahjongways/ https://kotasemarang.pramukajateng.or.id/system/libraries/Cache/sthai/ https://desa.sumbatimurkab.go.id/ https://s-thai.radengercep.pringsewukab.go.id/ https://ladang-toto.radengercep.pringsewukab.go.id/ https://s-mahjong.radengercep.pringsewukab.go.id/ https://s-pg.radengercep.pringsewukab.go.id/ https://adu-ayam-sv388.radengercep.pringsewukab.go.id/ https://s-qris.radengercep.pringsewukab.go.id/ https://s-pulsa.radengercep.pringsewukab.go.id/ https://s-gopay.radengercep.pringsewukab.go.id/ https://s-ovo.radengercep.pringsewukab.go.id/ https://s-bsi.radengercep.pringsewukab.go.id/ https://s-nolimit.radengercep.pringsewukab.go.id/ https://s-joker123.radengercep.pringsewukab.go.id/ https://depo5k.radengercep.pringsewukab.go.id/ https://depo10k.radengercep.pringsewukab.go.id/ https://s-mania.radengercep.pringsewukab.go.id/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/s-thai/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/888s-pulsa/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/bandartoto/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/data-macau/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/depo10k/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/depo5k/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/dewatoto/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/idnslot/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/joker123/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/klik88/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/ladangtoto/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/mahjong-ways/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/mania/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/pg-soft/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/qris/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/s-zeus/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/s777/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/sgopay/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/sovo/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/spaceman/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/starlight-princess/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/sugarrush/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/sv388/ https://radengercep.pringsewukab.go.id/sgaransi/ https://berita.angkolasangkunur.tapselkab.go.id/ https://berita.angkolasangkunur.tapselkab.go.id/pg-soft/ https://berita.angkolasangkunur.tapselkab.go.id/ladang-toto/ https://berita.angkolasangkunur.tapselkab.go.id/slt777/ https://berita.angkolasangkunur.tapselkab.go.id/s-thai/ https://register.disnak.sumbarprov.go.id/.well-known/slot-mania/ https://register.disnak.sumbarprov.go.id/.well-known/slot303/ https://register.disnak.sumbarprov.go.id/.well-known/fun77toto/ https://perpustakaan.umk.ac.id/s-thai/ https://perpustakaan.umk.ac.id/ladang-toto/ https://perpustakaan.umk.ac.id/pg-soft/ https://perpustakaan.umk.ac.id/s-zeus/ https://pelalawankab.go.id/ladangtok/ Situs Resmi Gacor88 Link Slot Joker123 Gaming Ladangtoto Slot X500 PGSLOT Situs Slot Deposit Pulsa https://litmas.ar-raniry.ac.id/application/cache/xgacor/ login k86sport tok99toto login https://siasatjournal.id/fun77toto/ https://siasatjournal.id/toto-dana/ https://siasatjournal.id/toto-ovo/ https://siasatjournal.id/toto-gopay/ https://siasatjournal.id/toto-linkaja/ https://siasatjournal.id/ying77/ https://siasatjournal.id/66kbet/ https://siasatjournal.id/888slot/ https://siasatjournal.id/ole77/ https://siasatjournal.id/gb777/ https://siasatjournal.id/ladangtoto/ https://66kbet.sman2-padang.sch.id/ http://103.101.52.68:8005/spulsa/ http://103.101.52.68:8005/ladangtok/ http://103.101.52.68:8005/pg-soft/ http://103.101.52.68:8005/thai/ http://103.101.52.68:8005/data-sdy/ http://103.101.52.68:8005/joker123/ http://103.101.52.68:8005/slot777/ http://103.101.52.68:8005/sv388/ http://103.101.52.68:8005/server-kamboja/ http://103.101.52.68:8005/kakek-zeus/ http://103.101.52.68:8005/shoki/ http://103.101.52.68:8005/xmania/ http://103.101.52.68:8005/idnslot/ http://103.101.52.68:8005/dewa-toto/ http://103.101.52.68:8005/depo5k/ http://103.101.52.68:8005/depo-qris/ http://103.101.52.68:8005/slot303/ http://103.101.52.68:8005/slot-bsi/ http://103.101.52.68:8005/mahjong-ways/ http://103.101.52.68:8005/gacor88/ http://103.101.52.68:8005/gb777/ http://103.101.52.68:8005/bandartoto/ http://103.101.52.68:8005/888slot/ http://103.101.52.68:8005/k86toto/ http://103.101.52.68:8005/66k/ http://103.101.52.68:8005/ying77/ http://103.101.52.68:8005/sgopay/ http://103.101.52.68:8005/server-hongkong/ http://103.101.52.68:8005/depo10k/ http://103.101.52.68:8005/data-hk/ http://103.101.52.68:8005/data-macau/ http://103.101.52.68:8005/data-sgp/ http://103.101.52.68:8005/data-taiwan/ http://103.101.52.68:8005/gudangtoto/ http://103.101.52.68:8005/klik88/ http://103.101.52.68:8005/login-mpo/ http://103.101.52.68:8005/olympus/ http://103.101.52.68:8005/server-jepang/ http://103.101.52.68:8005/server-luar/ http://103.101.52.68:8005/server-macau/ http://103.101.52.68:8005/spaceman/ http://103.101.52.68:8005/starlight-princess/ http://103.101.52.68:8005/xgacor/ http://103.101.52.68:8005/ladangfun/ http://103.101.52.68:8005/fun77/ http://103.101.52.68:8005/kaizen88/ https://register.disnak.sumbarprov.go.id/toto-ovo/ https://register.disnak.sumbarprov.go.id/fun77toto/ https://register.disnak.sumbarprov.go.id/ladangtoto/ https://register.disnak.sumbarprov.go.id/depo-gopay/ https://register.disnak.sumbarprov.go.id/depo-dana/ https://register.disnak.sumbarprov.go.id/gacor303/ https://register.disnak.sumbarprov.go.id/champion789/ https://register.disnak.sumbarprov.go.id/spin-thailand/ https://register.disnak.sumbarprov.go.id/spin-mahjong/ https://register.disnak.sumbarprov.go.id/spin-zeus/ https://unhamzah.ac.id/wp-admin/css/fun77toto/ SITUS SLOT SERVER THAILAND GACOR MALAM INI https://37.114.37.60/ https://fun77-toto.gtera.id/ https://link-fun77toto.threeways.id/ https://bandar-fun77toto.diansigmaglobal.id/ https://ptbm.co.id/k86toto/ https://ptbm.co.id/klik88/ https://ptbm.co.id/server-dubai/ https://sisfo.diskominfo.pa-malangkota.go.id/ https://ftp.fhunwiku.ac.id/ https://klik88slot.newnaac.fergusson.edu/ fun77toto ladangtoto https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/ladangfun77/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/kakekpetir/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/pgfun/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/mahjongfun/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/gacor88/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/data-hk/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/dewatoto/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/maniafun/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/hokifun/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/slot303/ https://103.181.182.174/ https://slot-x1000.targetkasusnews.co.id/ https://slot-pasti-maxwin.targetkasusnews.co.id/ https://slot-togel.targetkasusnews.co.id/ https://situs-baccarat.targetkasusnews.co.id/ https://akun-slot-vip.targetkasusnews.co.id/ https://slot-4d.targetkasusnews.co.id/ https://slot-habanero.targetkasusnews.co.id/ https://slot-demo-pgsoft.targetkasusnews.co.id/ https://slot-mania.targetkasusnews.co.id/ https://situs-togel-5000.targetkasusnews.co.id/ https://slot-dana.targetkasusnews.co.id/ https://slot-bca.targetkasusnews.co.id/ https://slot-bni.targetkasusnews.co.id/ https://slot-seabank.targetkasusnews.co.id/ https://sicbo-online.targetkasusnews.co.id/ https://solusitunasdaya.co.id/server-dubai/ https://solusitunasdaya.co.id/k86toto/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/maxwinfun/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/mpofun/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/qrisfun/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/thailandfun/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/66kbet/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/ying77/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/champion789/ https://www.forex.ntu.edu.tw/66kbet/ https://www.forex.ntu.edu.tw/axiebet/ https://www.forex.ntu.edu.tw/bnb69/ https://www.forex.ntu.edu.tw/fun77/ https://www.forex.ntu.edu.tw/gb777/ https://www.forex.ntu.edu.tw/k86sport/ https://www.forex.ntu.edu.tw/klik88/ https://www.forex.ntu.edu.tw/klik88slot/ https://www.forex.ntu.edu.tw/ladangtok/ https://www.forex.ntu.edu.tw/tok99/ https://pta-bali.go.id/img/baccarat-online/ https://pta-bali.go.id/img/data-hk/ https://pta-bali.go.id/img/data-macau/ https://pta-bali.go.id/img/data-sdy/ https://pta-bali.go.id/img/data-sgp/ https://pta-bali.go.id/img/ladangtoto/ https://pta-bali.go.id/img/s-bca/ https://pta-bali.go.id/img/s-dana/ https://pta-bali.go.id/img/s-gopay/ https://pta-bali.go.id/img/s-habanero/ https://pta-bali.go.id/img/s-hoki/ https://pta-bali.go.id/img/s-jago/ https://pta-bali.go.id/img/s-thailand/ https://pta-bali.go.id/img/s-zeus/ https://pta-bali.go.id/img/slot777/ https://pta-bali.go.id/img/sv388/ https://pta-bali.go.id/img/togel-dana/ http://nkquoc.ntt.edu.vn/ https://halosisfo.polkam.go.id/ladangtoto/ https://halosisfo.polkam.go.id/slot-zeus/ https://halosisfo.polkam.go.id/pg-soft/ https://halosisfo.polkam.go.id/joker123/ https://halosisfo.polkam.go.id/depo10k/ https://halosisfo.polkam.go.id/depo5k/ https://halosisfo.polkam.go.id/sv388/ https://halosisfo.polkam.go.id/66kbet/ https://halosisfo.polkam.go.id/thailand/ https://halosisfo.polkam.go.id/sgthai/ https://kgaswe.ac.bw/adm-pulsa/ https://kgaswe.ac.bw/s-macau/ https://kgaswe.ac.bw/s-maxwin/ https://kgaswe.ac.bw/s-mahjong/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/champion789/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/gb777/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/dewaslot/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/wajikslot/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/rumah258/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/gacor669/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/gudangtoto/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/888slot/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/slot777/ https://bpbd.smartcity.kotaprabumulih.go.id/uploads/fun77toto/ https://pta-bali.go.id/img/s-dragon-tiger/ https://pta-bali.go.id/img/s-qris/ https://pta-bali.go.id/img/s-x1000/ https://pta-bali.go.id/img/maxwin/ https://pta-bali.go.id/img/s-mahjong/ https://pta-bali.go.id/img/s-dubai/ https://pta-bali.go.id/img/mania-jp/ https://pta-bali.go.id/img/s-spaceman/ https://bspjimedan.kemenperin.go.id/sdt/storage/app/fun77toto/ https://szeus.bintangara.tabalongkab.go.id/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/ovofun/ https://kecmukok.sanggau.go.id/uploads/gopayfun/ https://pta-bali.go.id/img/s-777/ https://pta-bali.go.id/img/depo-sakuku/ https://pta-bali.go.id/img/s-pulsa/ https://pta-bali.go.id/img/s-gacor/ https://pta-bali.go.id/img/s-toto/ https://pta-bali.go.id/img/s-demo/ https://pta-bali.go.id/img/s-jackpot/ https://pta-bali.go.id/img/s-cheat/ https://pta-bali.go.id/img/s-olympus/ https://ptbm.co.id/togel-hongkong/ https://ptbm.co.id/koi-gate/ https://ptbm.co.id/pola-gacor/ https://ptbm.co.id/sicbo-online/ https://ptbm.co.id/s-wd/ https://ptbm.co.id/s-toto/ https://sdnbeneryk.sch.id/s-88/ https://pta-bali.go.id/img/s-macau/ https://pta-bali.go.id/img/s-x500/ https://pta-bali.go.id/img/angka-jitu/ https://sdnbeneryk.sch.id/s-5k/ https://pta-bali.go.id/img/s-jepang/ | ርዕሶች | የሃይማኖት መግለጫ | የአላህ ስሞችና ባሕሪያት


የጾም ትሩፋትና ብያኔው

5024

      የጾም ትርጓሜ

የጾም የቋንቋ ትርጉም

ከአንድ ነገር መቆጠብና ራስን መከልከል ነው፡፡

የጾም ሸሪዓዊ ትርጉም

ከጎሕ መቅደድ ጀምሮ እስከ ጸሐይ መጥለቅ ድረስ ለአላህ ዕባዳ ብሎ ራስን ከምግብ፣ከመጠጥና ከወሲብ አግዶ መያዝ ማለት ነው፡፡

    የጾም ትሩፋት

    ‹‹እናንተ ያመናችሁ ሆይ! ጾም በነዚያ ከናንተ በፊት በነበሩት (ሕዝቦች) ላይ እንደተጻፈ፣በናንተም ላይ ተጻፈ (ተደነባ)፣ልትጠነቀቁ ይከጀላልና፡፡ የተቆጠሩ ቀኖች (ጹሙ)፤ከናንተም ውስጥ በሽተኛ ወይም በጉዞ ላይ የሆነ ሰው፣ከሌሎች ቀኖች ቁጥሮችን መጾም አለበት፤በነዚያም ጾምን በማይችሉ ላይ፣ቤዛ ድኸን ማብላት አለባቸው፤ (ቤዛን በመጨመር) መልካምንም ሥራ የፈቀደ ሰው እርሱ (ፈቅዶ መጨመሩ) ለርሱ በላጭ ነው፤ መጾማችሁም ለናንተ የበለጠ ነው፤የምታውቁ ብትኾኑ (ትመርጡታላችሁ)፡፡ (እንድትጾሙ የተጻፈላችሁ) ያ በርሱ ውስጥ ለሰዎች መሪ፣ከቅን መንገድና (እውነትን ከውሸት) ከሚለዩም ገላጮች (አንቀጾች) ሲኾኑ ቀርኣን የወረደበት የረመዳን ወር ነው፤ከናንተም ወሩን ያገኘ ሰው ይጹመው፤በሽተኛ ወይም በጉዞ ላይ የኾነም ሰው ከሌሎች ቀኖች ቁጥሮችን (በልኩ) መጾም አለበት፤አላህ በናንተ ገሩን (ነገር) ይሻል፤በናንተም ችግሩን አይሻም፤ ቁጥሮችንም ልትሞሉ፣አላህንም ቅኑን መንገድ ስለ መራችሁ ታከብሩትና ታመሰግኑትም ዘንድ (ይህንን ደነገገላችሁ)፡፡›› [አል-በቀራህ፡183-185]

    ጾም ታላቅ ትሩፋትና እጥፍ ድርብ ሠዋብ ያለው ዕባዳ ሲሆን አላህ የጾምን ክቡርነትና ታላቅነቱን ለመግለጽ የኔ ነው በማለት ከራሱ ጋር አያይዞታል፡፡

    ከአቡ ሁረይራ (ረዐ) በተላለፈው ሐዲስ አልቁድሲ ውስጥ የአላህ መልእክተኛﷺ እንዲህ ብለዋል ፡- ‹‹የኣደም ልጅ (መልካም) ሥራ ሁሉ (ምንዳው) እጥፍ ይደረጋል፤አንድ ሐሰና (መልካም ሥራ ምንዳው) ከአስር እጥፍ እስከ ሰባት መቶ እጥፍ ነው፡፡ አላህ ፡- ‹ከጾም በስተቀር፣ እሱ ለኔ ነውና እኔ ነኝ ምንዳውን የምሰጠው፣ሥጋዊ ፍላጎቱን፣ምግቡንና መጠጡን ለኔ ብሎ ነው የሚተወው፡፡ ለጾመኛ ሰው ሁለት ደስታዎች ሲኖሩት፤ጾሙን (ማታ) በሚፈስክበት ጊዜ የሚያገኘው ደስታና (በወዲያኛው ሕይወት) ከጌታው ጋር ሲገናኝ የሚያገኘው ደስታ ነው፡፡ የጾመኛው የአፍ ጠረን ለውጥ አላህ ዘንድ በእርግጥ ከሚስክ ሽቶ የበለጠ መዓዝ አለው፡፡›› [በቡኻሪና ሙስሊም የተዘገበ] ብሏል፡፡

    ከጾም መደንገግ ጀርባ ያለው ጥበብ

    1 - ለትእዛዙ በመገዛትና ለሸሪዓው ተመሪ በመሆን የአላህን ፍራቻ (ተቅዋን) እውን ማድረግ ነው፤አላህ እንዲህ ብሏል ፡- ‹‹ልትጠነቀቁ ይከጀላልና፡፡›› [አል-በቀራህ፡183]

    2 - ለነፍሲያ ትዕግስትን ማለማመድ፣ሥጋዊ ፍላጎቶችን መርታት ይቻል ዘንድ የመንፈስ ጥንካሬን ማጎልበት፡፡

    3 - የሰው ልጅ በጎ ሥራን እንዲለማመድ፣ለድሆችና ለችግረኞች ማዘንና ማሰብን እንዲያውቅ ማሰልጠን፡፡ ይህም አንድ ሰው ለራሱ ሲራብና የረሃብን ምንነት በተግባር ሲረዳ ልቡ ለድሆች እዲለሰልስና ችግራቸው እንደሰማው በማድረግ ነው፡፡

    4 - የአካል እረፍትና ጤንነትን በጾም እውን ማድረግ፡፡

    ጾምን የሚመለከት ብያኔ

    አላህ የደነገገው ጾም በሁለት ይከፈላል ፡-

    1 - የግዴታ ጾም

    የግዴታ ጾም ሁለት ዓይነት ነው ፡-

    ሀ- አላህ አንድ ባሪያው ላይ መጾሙን ግዴታ አድርጎ የደነገገው ጾም ሲሆን ይህም ከእስላም ማእዘናት አንዱ የሆነው የረመዷን ጾም ነው፡፡

    ለ- አንድ የአላህ አገልጋይ በራሱ ላይ ግዴታ እንዲሆን ምክንያት የሚሆንበት እንደ የስለት (የነዝር) ጾምና የማበሻ (ከፍ’ፋራ) ጾም ያለው ነው፡፡

    2 - የተወደደ (ሙስተሐብ) ጾም

    ይህ ሸሪዓው መጾሙን የተወደደ ያደረገው ሰኞና ሐሙስ ቀን መጾምን፣ከየወሩ ሦስት ቀናት መጾምን፣የዓሹራ ቀን ጾም፣የዝልሕጅጃ ወር የመጀመሪያዎቹን አስር ቀናትና የዐረፋ ቀን ጾምን የመሳሰለው ነው፡፡

    ጾም ግዴታ እንዲሆን መሟላት ያለባቸው ሸርጦች

    1 - ሙስሊም መሆን፣በካፍር ላይ ግዴታ አይሆንም፡፡

    2 - ለአቅመ አዳም/ሔዋን መድረስ፣በሕጻን ልጅ ላይ ግዴታ አይሆንም፡፡ ልጆች ይለማመዱት ዘንድ ከቻሉ እንዲጾሙ ይታዘዛሉ፡፡

    3 - መጾም መቻል፣መጾም ከአቅሙ በላይ በሆነ ደካማ ላይ ግዴታ አይሆንም፡፡

    4 - የገላ እረፍትና ጤንነትን በጾም እውን ማድረግ፡፡

    የረመዷን ጾም

    የረመዷን ወር ከእስላም ማእዘናት አንዱ ማእዘን ሲሆን አላህ በባሮቹ ላይ መጾሙን ግዴታ አድርጎ ደንግጓል፡፡ አላህ ፡- ‹‹እናንተ ያመናችሁ ሆይ! ጾም በነዚያ ከናንተ በፊት በነበሩት (ሕዝቦች) ላይ እንደተጻፈ፣በናንተም ላይ ተጻፈ (ተደነባ)፣ልትጠነቀቁ ይከጀላልና፡፡›› [አል-በቀራህ፡183] ብሏል፡፡

    የአላህ መልእክተኛ ﷺ ፡- ‹‹እስላም በአምስት (ማእዘናት) ላይ ነው የተመሰረተው›› [በቡኻሪ የተዘገበ] ብለው ከነዚህ ‹‹ረመዷንን መጾም›› አንዱ መሆኑን ጠቅሰዋል፡፡

    ከረመዷን ትሩፋት በከፊል

    1 - ረመዷን መጾምና ሌሊቱን በሶላትና በሌሎች ዕባዳዎች ማሳለፍ ያለፈውን ኃጢአት ያስተሰርያል፡፡ ነቢዩ ﷺ፡- ‹‹የአላህን ቃል በማመንና ምንዳውን በማሰብ ረመዷንን የጾመ ሰው ያለፈው ኃጢኣአቱ ይሰረይለታል፡፡›› [በቡኻሪና ሙስሊም የተዘገበ] ብለዋል፡፡

    በተጨማሪም ነቢዩ ﷺ፡- ‹‹የአላህን ቃል በማመንና ምንዳውን በማሰብ ረመዷንን (ሌሊት በሶላትና በዕባዳ) የቆመ ሰው ያለፈው ኃጢአቱ ይሰረይለታል፡፡›› [በቡኻሪና ሙስሊም የተዘገበ] ብለዋል፡፡

    2 - የመወሰኛውን ሌሊት (ለይለቱል ቀድርን) በሶላትና በዕባዳ ያሳለፈ ሰው ላለፈ ኃጢአቱ ምሕረት ያገኛል፡፡ ነቢዩ ﷺ፡- ‹‹የአላህን ቃል በማመንና ምንዳውን በማሰብ ረመዷንን የጾመ ሰው ያለፈው ኃጢአቱ ይሰረይለታል፡፡ የአላህን ቃል በማመንና ምንዳውን በማሰብ የመወሰኛውን ሌሊት (ለይለቱል ቀድርን በሶላትና በዕባዳ) የቆመ ሰው ላለፈ ኃጢአቱ ምሕረት ይደረግለታል፡፡›› [በቡኻሪና ሙስሊም የተዘገበ] ብለዋል፡፡

    3 - በረመዷን የሚደረግ ዑምራ ምንዳው ከነቢዩ ﷺ ጋር ከተደረገ ሐጅ ጋር እኩል ነው፡፡ ነቢዩ ﷺ፡- ‹‹በረመዳን የተደረገ ዑምራ ከሐጅ ወይም ከኔ ጋር ከተደረገ ሐጅ ጋር እኩል ነው፡፡›› [በሙስሊም የተዘገበ] ብለዋል፡፡

    4 - በወርሐ ረመዷን የጀነት በሮች ይከፈታሉ፤የጀሀነም በሮች ይዘጋል፤ሰይጣናት ይታሰራሉ፤ነፍስ ወደ በጎ ተግባራት ታቀናለች፡፡ ነቢዩ ﷺ ፡- ‹‹የረመዳን ወር ሲገባ የሰማይ በሮች ይከፈታሉ፡፡ የጀሀነም በሮች ይዘጋሉ፡፡ ሰይጣኖችም በሰንሰለት ይታሰራሉ፡፡›› [በቡኻሪና ሙስሊም የተዘገበ] ብለዋል፡፡

    ስለዚህም ሙስሊሞች ተውበት ለማድረግ መጣደፍ፣ከእኩይ ሥራዎች መራቅና ፊታቸውን ወደ አላህ U ለመመለስ መትጋት ይኖርባቸዋል፡፡

    5 - ወርሐ ረመዷን የቁርኣን ወር በመሆኑ በዚህ ወር ውስጥ የቁርኣን ንባብን ማብዛት ተገቢ ነው፡፡ አላህ እንዲህ ብሏል ፡- ‹‹(እንድትጾሙ የተጻፈባችሁ) ያ በርሱ ውስጥ ለሰዎች መሪ፣ከቅን መንገድና (እውነትን ከውሸት) ከሚለዩም ገላጮች (አንቀጾች) ሲኾኑ ቀርኣን የወረደበት የረመዳን ወር ነው፤›› [አል-በቀራህ፡185]

    6 - ወርሐ ረመዷን የደግነት የልገሳና የሰደቃ ወር ነው፡ ከእብን ዐባስ (ረዐ) በተላለፈው መሰረት፡- ‹‹የአላህ መልእክተኛ ﷺ በጎ ነገር በመለገስ ከሰዎች ሁሉ የበለጠ ቸር ሲሆኑ፣ከምንጊዜም በላይ እጅግ ለጋስ የሚሆኑት በረመዷን ወር ነበር፡፡ ከጅብሪል በየዓመቱ በረመዷን ይገናኙና የአላህ መልእክተኛ ﷺ ቁርኣንን ለጥናት በርሱ ላይ ይቀሩ ነበር፡ ከጅብሪል ጋር ሲገናኙ የአላህ መልእክተኛ ﷺ በበጎ ሥራና በልገሳ ከተለቀቀ ንፋስ ይበልጥ ቸር፣ፈጣንና ሁሉን አዳራሽ ነበሩ፡፡›› [በቡኻሪና ሙስሊም የተዘገበ] ብለዋል፡፡

    ረመዷን መግባቱ በምን ይረጋገጣል?

    የረመዷን ወር መግባቱ የሚረጋገጠው ጨረቃዋን በማየት ነው፡፡ ለጋዋ ጨረቃ በሸዕባን ወር ሃያ ዘጠነኛው ቀን ከጸሐይ መጥለቅ በኋላ በምዕራብ በኩል በዓይን ከታየች የረመዷን ወር ገብቷል ማለት ነው፡፡

    በሸዕባን ሰላሳኛው ቀን ከጸሐይ መጥለቅ በኋላ ጨረቃዋ ካልታየች፣ ደመና አቧራ ወይም ጭስ ኖሮ ማየት ካልተቻለ፣የሸዕባን ወር ሰላሳ ይሞላና ቀጣዩ ቀን ረመዷን ይሆናል፡፡ ነቢዩ ﷺ፡- ‹‹(የረመዳንን ጨረቃ) አይታችሁ ጹሙ፤(የሸዋልን ጨረቃ) አይታችሁትም ፈስኩ (አፍጥሩ)፡፡ ደመና ከሆነባችሁ ወሩን (ሸዕባንን) ሰላሳ አድርጉት፡፡›› [በቡኻሪና ሙስሊም የተዘገበ] ብለዋል፡፡

    በረመዷን ወር ውስጥ መፈሰክ

    በረመዷን ወር መፈሰክና ቀኑን አለመጾም ሐራምና እጅግ ከባዳ (ከባእር) ከሆኑ ኃጢአቶች አንዱ ነው፡፡ ከረመዷን ቀናት ውስጥ ያለ ሸሪዓዊ ምክንያት (ዑዝር) አንድ ቀን ያልጾመ ሰው ተውበት ካላደረገ በስተቀር ለዘለዓለም ቢጾም እንኳ ሊተካው አይችልም፡ ነቢዩ ﷺ ፡- ‹‹አላህ ከፈቀደለት ፈቃድ ውጭ ከረመዳን አንድ ቀን የፈሰከ ሰው፣የዕድሜ ልክ ጾም (ቢጾም) እንኳ አይከፍልለትም፡፡›› [በአቡ ዳውድ የተዘገበ] ብለዋል፡፡

    የረመዷን ጾምን መፈሰክ ቅጣቱ እጅግ ከባድ ነው፡፡ አቡ ኡማማ አልባህሊ (ረዐ) ባስተላለፉት መሰረት የአላህ መልእክተኛ ﷺ ፡- ‹‹ተኝቼ እያለሁ ሁለት ሰዎች መጥተው ከትከሻ እስከ ክርን ያለውን ሁለት እጆቼን በመያዝ ደረቅና አስቸጋሪ ወደ ሆነ ተራራ ወስደው ወደ ተራራው ውጣ አሉኝ፡፡ እኔ አልችለውም ስላቸው እኛ እንዲቀልህ እናደርግልሃለን አሉኝና እስከ አናቱ ድረስ ወጣሁ፡፡ እዚያ ስደርስ ከፍተኛ የሆነ የጩኸት ድምጽ ሰማሁ፡፡ ይህ የጩኸት ድምጽ ምንድነው? ብዬ ጠየቅሁ፡፡ ይህ የእሳት (የጀሀነም) ሰዎች የስቃይ ጩኸት ነው አሉኝ፡፡ ከዚያም ይዘውኝ ሄዱና ተዘቅዝቀው ከተረከዛቸው በላይ ባለው ጅማት የተሰቀሉ፣ የአፋቸው ጎኖች ተሰንጥቆ የተቀደደና ከተሰነጠቀው የአፋቸው ሁለት ጎኖች ደም የሚወርድ ሰዎችን አየሁ፡፡ እነዚህ እነማን ናቸው ? ስል ጠየቅሁ፡፡ እነኚህ ጊዜው ከመድረሱ በፊት ጾማቸውን የሚፈስኩ ሰዎች ናቸው አሉኝ፡፡›› [በእብን ሕባን የተዘገበ] ሲሉ ሰምቻለሁ ብለዋል፡፡

    በወርሐ ረመዷን የሰለፎች ሁኔታ

    የሰለፎች አርአያ ሙሐመድ ﷺ ናቸው

    እብን አልቀይም (ረዐ) ፡- ‹‹በወርሐ ረመዷን ከ(ነቢዩ) ﷺ መመሪያ መካከል ከየዓይነቱ ዕባዳዎችን ማብዛት ሲሆን፣ረመዷን ውስጥ ጅብሪል (ዐሰ) አብሯቸው በመሆን ቁርኣንን ያስጠናቸውና ይከልስላቸው ነበር፡፡ ከጅብሪል ሲገናኙ የአላህ መልእክተኛ ﷺ በበጎ ሥራና በልገሳ ከተለቀቀ ንፋስ ይበልጥ ቸር፣ለበጎ ሥራ ፈጣንና ለሁሉ ደራሽ ነበሩ፡፡

    የአላህ መልእክተኛ ﷺ በጎ ነገር በመለገስ ከሰዎች ሁሉ የበለጠ ቸር ሲሆኑ ከምንጊዜም በላይ እጅግ ለጋስ የሚሆኑት በረመዷን ወር ነበር፡፡ በረመዷን ሰደቃ መስጠትን፣በጎ መስራትን፣ቁርኣን መቅራትን፣ሶላትና ዝክርን፣ እዕትካፍን ያበዙ ነበር፡ በሌሎች ወራት በማያደርጉት ሁኔታ ረመዳንን በተለያዩ ዕባዳዎች ልዩ ያደርጉት ነበር፡፡

    ሌላው ቀርቶ የቀንና የሌሊት ጊዜያቸውን ለዕባዳ ለማዋል ሲሉ አንዳንድ ጊዜ ጾማቸውን በጾም ያገናኙ (ሳያፈጥሩ ተከታዩን ቀን ይጾሙ) ነበር፡፡›› [እብን አልቀይም፣ ዛድ አልመዓድ ቅ 2 ገጽ 30] ብለዋል፡፡

    ሰለፎችና ቁርኣን በረመዷን

    እንደ ወርሐ ረመዷን ባሉ ምርጥ ወቅቶች በተለይም ለይለቱል ቀድር ሊሆኑ ይችላሉ ተብለው በሚጠበቁ ሌሊቶች የጊዘውን አጋጣሚ ለመጠቀም ሲባል ቁርኣን መቅራትን ማብዛት የተወደደ ነው፡፡

    ኢማም አልቡኻሪ (ረዐ) በረመዳን የመጀመሪያው ሌሊት ባልደረቦቻቸው እሳቸው ዘንድ ይሰበሰቡና በየረክዓው ሃያ ኣያ ቁርኣን እየቀሩ ሃያ ረክዓ ያሰግዷቸው ነበር፡ ቁርኣኑን በሙሉ እስኪጨርሱ እንዲህ ያደርጉ ነበር፡ በሱሕር ጊዜ ከቁርኣን ከአንድ ሦስተኛ እስከ ግማሽ የሚሆነውን ይቀሩ የነበረ ሲሆን፣በየሌሊቱ በእፍጣር ሰዓት ሙሉውን ቁርኣን በማኽተም (በመጨረስ) በየኸትሙ ተቀባይነት ያለው ዱዓእ አለ ይሉ ነበር፡፡ [ሰፍወት አስ’ሰፍወህ ቅ 4 ገጽ 170]

    ከኢማም አሽ’ሻፊዒ በተላለፈው መሰረት ሶላት ውስጥ ከሚቀሩት በተጨማሪ ረመዷን ውስጥ ስላሳ ጊዜ ቁርኣን ያኸትሙ ነበር፡፡ [ሰፍወት አስ’ሰፍወህ ቅ 2 ገጽ 255]

    ሰለፎችና ሶላቱል ቅያም (ተራዊሕ) በረመዷን

    ከሳእብ ብን የዚድ በተላለፈው መሰረት ፡- ‹‹በዑመር ብን አልኸጣብ (ረዐ) ዘመን በረመዷን ወር ሃያ ረክዓ ይሰግዱ ነበር፤እያንዳንዳቸው ከመቶ ኣያት በላይ ያላቸውን የቁርኣን ሱራዎች ይቀሩበትም ነበር፤በዑሥማን ብን ዐፋን (ረዐ) ዘመን ከሶላቱ ቅያም (የመቆም ቆይታ) ርዝመትና ክብደት የተነሳ በምርኩዞቻቸው ላይ ይደገፉ ነበር፡፡›› [በይሀቂ በሱነን አልኩብራ ቅጽ 2 ገጽ 699 የዘገቡት] ብለዋል፡፡

    ዐብደላህ ብን አቡ በክር (ረዐ) ባስተላለፉት መሰረት አባቴ ‹‹ረመዷን ውስጥ (ከተራዊሕ) ስንወጣ ጎሕ እንዳይቀድና ፈጅር እንዳይሆን በመስጋት አገልጋዮች ምግብ ቶሎ እንዲያቀርቡ እናጣድፍ ነበር፡፡›› [ሙወጥጠእ ማሊክ፣ ቅጽ 1 ገጽ 116] ሲሉ ሰምቻለሁ ብለዋል፡፡

    ናፊዕ ከዐብደላህ ብን ዑመር (ረዐ) ባስተላለፉት መሰረት ‹‹በወርሐ ረመዷን (ሶላቱል ቅያምን) እቤታቸው ይሰግዱ የነበረ ሲሆን ሰዎች (ተራዊሕ ሰግደው) ከመስጊድ ሲወጡ፣(ዐብዱላህ) የውሃ እቃቸውን ይዘው ወደ አላህ መልእክተኛ ﷺ መስጊድ ይሄዱና የሱብሕን ሶላት እዚያ ከሰገዱ በኋላ እንጂ አይወጡም ነበር፡፡›› [በይሀቂ በሱነን አልኩብራ ቅጽ 2 ገጽ 696 የዘገቡት] ብለዋል፡፡