የቤት እንስሳት ዘካት

የቤት እንስሳት ትርጓሜ

የቤት እንስሳት ዘካትን የሚመለከት ድንጋጌ

ዘካው ዋጅብ ነው፡፡ ነቢዩ ﷺ ‹‹በትንሳኤው ቀን ከነበሩበት ይበልጥ የገዘፉና የሰቡ ሆነው በቀንዶቻቸው የሚወጉትና በኮቴያቸው የሚሄዱበት ቢሆን እንጂ የግመል፣የቀንድ ከብትም ሆነ የበጎች ባለንብረት ሆኖ ዘካቸውን ያልከፈለ ማንም ሰው የለም፡፡ በሰዎች መካከል ፍርዱ እስከሚሰጥ ድረስ አንዱ (እንስሳ) ሲሄድ ሌላው ይመለስበታል፡፡› [በሙስሊም የተዘገበ] ብለዋል፡፡

የቤት እንስሳት ዘካት ግዴታ እንዲሆን መሟላት ያለባቸው ሸርጦች

1 - የቤት እንስሳቱ ንብረቱ ከሆኑ አንድ ሙሉ ዓመት ያለፈ መሆን፡፡ ነቢዩ ﷺ ‹‹አንድ ዓመት እስኪሞላው ድረስ ገንዘብ ላይ ዘካ የለም፡፡› [በእብን ማጃህ የተዘገበ] ብለዋልና፡፡

2 - ያለ ወጭ በተፈጥሮ ነጻ ግጦሽ የሚቀለብ መሆን፡፡ ነቢዩ ﷺ ‹‹በነጻ ግጦሽ በተቀለበ ግመል በየአርባው ግመል የሁለት ዓመት ግመል (ዘካ) ይሰጣል፡፡› [በነሳኢ የተዘገበ] ብለዋል፡፡

ሳእማ ግመል በነጻና የተፈቀደ መስክ አላህ ባበቀለው የተፈጥሮ ግጦሽ የሚቀለቡ ግመሎች ናቸው፡፡ ቀለባቸው በሰው እጅ የተዘራ ግጦሽ ከሆነ ግን ሳእማ ስላልሆኑ ዘካ አይከፈልባቸውም፡፡

3 - በወተታቸውና በእርባታቸው ለመጠቀም የታሰቡና የጉልበት አገልግሎት የማይሰጡ መሆን፡፡ የጉልበት አገልግሎት የሚሰጡት ባለቤቱ ለእርሻ ሥራና ውሃ ከጉድጓ ለመሳብ፣ለእቃ ማመላለሻነትና ለሸክም የሚጠቀምባቸው ናቸው፡፡ እነዚህ እንደ ልብስ ሁሉ በሰው ልጅ መሰረታዊ ፍላጎቶች ውስጥ ስለሚመደቡ የዘካት ክፍያ የለባቸውም፡፡ ለክራይ የተዘጋጁ ከሆኑ ግን የሚያስገኙት ገቢ ዓመት ሲሞላው ዘካት ይከፈልበታል፡፡

4 - የቤት እንስሳቱ ሸሪዓዊውን የዘካት ማስከፈያ ቁጥር (ንሷብ) የሞሉ መሆን፡፡

የቤት እንስሳት ዘካት ሸሪዓዊ የመክፈያ መጠን (ንሷብ)

አንደኛ - የግመል ንሷብና በየንሷቡ ግዴታ የሚሆነው መጠን

አነስ ብን ማሊክ (ረዐ) ባስተላሉት መሰረት አቡ በክር አስሲዲቅ (ረዐ) የሚከተለውን ጽፈውላቸዋል፡- ‹‹ይህ የአላህ መልእክተኛ ﷺ በሙስሊሞች ላይ የደነገጉት የዘካት ግዴታ ሲሆን እሱም አላህ ለመልእክተኛው ያስተላለፈው ትእዛዝ ነው፡፡ በሃያ አራት ግመሎችና ከዚያ በታች ለሆኑ ለየአምስቱ አንድ ፍየል፣ከሃያ አምስት እስከ ሰላሳ አምስት ከደረሱ የአንድ ዓመት እድሜ ያላት ሴት ግመል (ብንቱ መኻድ)፣ከሰላሳ ስድስት እስከ አርባ አምስት ከደረሱ የሁለት ዓመት እድሜ ያላት ግመል (ብንቱ ለቡን)፣ ከአርባ ስድስት እስከ ስልሳ ከደረሱ ሦስት ዓመት እድሜ ያላት ግመል (ሕቅቃህ)፣ከስልሳ አንድ እስከ ሰባ አምስት ከደረሱ የአራት ዓመት እድሜ ያላት ግመል (ጀዝዓ) ዘካት አለበት፡፡ አራት ግመሎች ብቻ ያለው ከሆነ ባለቤቱ ቢፈልግ እንጂ ዘካት የለበትም፡፡ አምስት ግመሎች ከደረሱ አንድ (የስድስት ወር) ፍየል [የሚሰጠው የስድስት ወር ጠቦት ወይም ያንድ ዓመት ሴት ፍየል መሆን አለበት፡፡] ይከፈልባቸዋል፡፡›› [በቡኻሪ የተዘገበ] ብለዋል፡፡

የግመል ዘካት ንሷብና መጠኑ

ሁለተኛ - የቀንድ ከብት (የላምና በሬ) ንሷቦችና በያንዳንዱ ንሷብ ግዴታ የሚሆነው መጠን

ሙዓዝ ብን ጀበል (ረዐ) ባስተላለፉት መሰረት ፡- ‹‹ነቢዩ ﷺ ወደ የመን ልከውኝ ከያንዳንዱ ሰላሳ ላም አንድ ጥጃ ከያንዳንዱ አርባ ደግሞ አንድ የሁለት ዓመት ጥጃ (ለዘካት ክፍያ) እንድወስድ አዘውኛል፡፡› [በአቡ ዳዉድ የተዘገበ] ብለዋል፡፡

ሦስተኛ - የበግ ዘካት ንሷብና በየንሷቡ ግዴታ የሚሆነው መጠን

ከፍ ሲል ከተጠቀሰው የአነስ (ረዐ) ሐዲስ ውስጥ ‹‹የነጻ ግጦሽ በግና ፍየል ሰደቃ (ዘካት ቁጥራቸው) ከአርባ እስከ አንድ መቶ ሃያ ከደረሰ አንድ ፍየል፣ከመቶ ሃያ አንድ እስከ ሁለት መቶ ከደረሰ ሁለት ፍየሎች፣ከሁለት መቶ እስከ ሦስት መቶ ከደረሰ ሦስት ፍየሎች፣ከሦስት መቶ ከበለጠ በየመቶው አንድ ፍየል ይከፈላል፡፡ የነጻ ግጦሽ በጎቹ ቁጥር ከአርባ በአንድ እንኳ ካነሰ ባለቤቱ ፈልጎ ካልሆነ በስተቀር ዘካት የለበትም፡፡› [በቡኻሪ የተዘገበ] ብለዋል፡

የበግ ንሷቦችና ዘካቸው

የግዴታውን ዓይነት በተመለከተ

በሚከፈለው ዘካት ግዴታው ከመካከለኛው ዓይነትና ጥራት መሆን እንጂ ከምርጡ ወይም ከመናኛው ዓይነት አለመሆን ነው፡፡ ዘካት ሰብሳቢው ከተደነገገው እድሜ በታች የሆነ እንስሳ ለዘካ መቀበል የድሆችን ጥቅም የሚጎዳ በመሆኑ ጥንቃቄ ማድረግ አለበት፡፡ ከዕድሜ በላይ የሆነውን መቀበልም ፍትሕ ማጓደል በመሆኑ መጠንቀቅ ይኖርበታል፡፡

የታመመ፣እንከን ያለበትና ያረጀ እንስሳ ድሆችን ስለማይጠቅም መቀበል የለበትም፡፡ በአንጻሩ ደግሞ ለእርድ የሰባውን ሙክት፣የሚያጠቡትንና እርጉዞችን፣ቀልብ የሚስቡ ውድና ምርጥ እንስሳትን መውሰድ ሀብታሙን መጉዳት ስለሚሆን መደረግ የለበትም፡፡ የአላህ መልእክተኛ ﷺ ‹‹ውድና ተመራጭ ገንዘባቸውን ከመውሰድ ተጠንቀቅ፡፡› [በቡኻሪ የተዘገበ] ብለዋልና፡፡

የቤት እንስሳት ቅየጣን በተመለከተ

ቅየጣ ሁለት ዓይነት ነው ፡-

አንደኛው ዓይነት ፡ የዓይነት ቅየጣ

ይህ ንብረቱ የሁለት ግለሰቦች የጋራ ንብረት ሆኖ ያንደኛቸው ድርሻ ከሌላኛው ድርሻ ተለይቶ የማይታወቅበት ሁኔታ ነው፡፡ የዓይነት ቅየጣ በውርስ ወይም በግዥ ምክንያት ሊፈጠር ይችላል፡፡

ሁለተኛው ዓይነት ፡ የቅርርብ ቅየጣ

ይህ ደግሞ የያንዳንዳቸው ድርሻ ተለይቶ የሚታወቅ ሆኖ ቅርበትና ጉርብትና ሲያገናኛቸው ነው፡፡

በሁለቱም ዓይነት ቅየጣው የሁለቱ ንብረቶች ድምር ንሷብ የሚሞላና ሁለቱም የዘካት ግዴታ የሚጸናባቸው ከሆነ እንደ አንድ ንብረት ይቆጠራሉ፡፡ አንዳቸው ዘካት የማይከፍል ካፍር ቢሆን ቅየጣው ትክክለኛ ያልሆነና ምንም ውጤት የማይኖረው ይሆናል፡፡

የተቀላቀሉት ንብረቶች መጠለያና ማደሪያን የሚጋሩ፣በመሰማራትና በመመለስ፣በመታለብ፣ በግጦሽና በሚያጠቃ ኮርማም ጭምር የሚጋሩ መሆን ይኖርባቸዋል፡ አነዚህ ቅድመ ግዴታዎች ከተሟሉ ሁለቱ ንበረቶች በቅየጣው ውጤት እንደ አንድ ንብረት ይወሰዳሉ፡፡

ነቢዩ ﷺ ‹‹የዘካት ክፍያን በመፍራት የተለያው (ንብረት) አንድ ላይ አይሆንም፣አንድ ላይ የሆነውም አይለያይም፡፡ የተቀላቀለ የጋራ ንብረት ያላቸው (የቅልቅሉን ውጤት) እኩል ይጋራሉ፡፡፡›› [በእብን ኹዘይማ የተዘገበ] ብለዋልና፡፡ መቀላቀል በተለይ የቤት እንስሳትን በተመለከተ ብቻ ዘካን ግዴታ ሊያደርግና ውድቅም ሊያደርግ ይችላል፡፡

የተለያዩትን አንድ ላይ የመቀላቀል ምሳሌ፡ ሦስት ግለሰቦች እንዳንዳቸው አርባ በድምሩ መቶ ሃያ በጎች አሏቸው፡፡ በጎቹን እንደ አንድ ንብረት አንድ ላይ ብንቀላቅል ግን የዘካት ግዴታው አንድ ፍየል ብቻ ይሆናል፡፡ እያንዳንዳቸውን በተናጠል ብንወስድ ግን ለየአርባው ሦስት ፍየሎችን መክፈል ግዴታ ይሆንባቸዋል፡፡ በዚህ ምክንያትም መክፈል ያለባቸው የዘካት ግዴታ ሦስት ፍየሎች ሳይሆን አንድ ፍየል ብቻ እንዲሆንላቸው አንድ ላይ ቀላቀሉ ማለት ነው፡፡

አንድ ላይ የሆኑትን የመለያየት ምሳሌ፡ አንድ ግለሰብ አርባ በጎች እያሉት ዘካ ሰብሳቢ መምጣቱን ሲያውቅ በጎቹን ይለያያቸውና ሃያውን አንድ ቦታ ቀሪዎቹን ሃያ ደግሞ ሌላ ቦታ ያደርጋል፡፡ በዚህም ተለያይተው ከአርባ በታች ስለሆኑና ንሷብ ስለማይሞሉ ከዘካት ያመልጣል፣አይከፍልም ማለት ነው፡፡